Menopauza wiąże się ze znacznym spadkiem hormonów płciowych w tym estrogenu. Transformacja menopauzalna zaczyna się na dobre po 40ce niezależnie od tego, czy nadal menstruujesz regularnie czy nie, ponieważ zaburzenia miesiączkowania choć typowe dla perimenopauzy, to jednak nie jedyne i nie niezbędne do jej stwierdzenia.
Perimenopauza to czas poprzedzający pojawienie się menopauzy. W tym okresie u większości kobiet występuje natężenie uciążliwych objawów menopauzalnych. Perimenopauza może trwać od kliku miesięcy do kilku lat, trudno to przewidzieć. Ostatnia miesiączka, po której przez 12 kolejnych miesięcy nie pojawiło się już krwawienia oznacza menopauzę.
Jednym z często występujących objawów perimenopauzy jest mgła mózgowa. Mówi się nawet o tzw. menopauzalnej mgle mózgowej. Można powiedzieć, że mgła mózgowa to zbiór objawów, które sprawiają, że masz wrażenie, iż twój mózg nie pracuje na pełnych obrotach, wyraźnie odczuwasz, że jest twoja głowa nie pracuje tak jak kiedyś.
Menopauzalna mgła mózgowa to fakt a nie twój wymysł i „przesadza pani”. Ale pamiętaj, że mgła mózgowa to nie demencja. Mgła mózgowa to również nie to samo, co prawdziwa utrata funkcji poznawczych. Jeśli doświadczasz nieprzespanych nocy, uderzeń gorąca, palpitacji serca, nastrojów depresyjnych, to zrozumiałe, że w teście na pamięć czy koncentrację nie wypadniesz śpiewająco.
Jeśli w perimenopauzie stałaś się zapominalska, trudno ci się skoncentrować, wysłowić i po prostu czujesz, że twój umysł stracił szybkość reakcji i ostrość myślenia musisz wiedzieć trzy rzeczy:
- To powszechne w czasie transformacji menopauzalnej. Nie jesteś sama, nie wymyślasz sobie tego, ten objaw nie oznacza, że nie dajesz rady lub, że powinnaś się starać bardziej.
- To mija po menopauzie. Odzyskasz ostrość i klarowność myślenia, bez obaw.
- To nie oznacza, że masz demencję albo, że zmierzasz prostą drogą w tym kierunku.
Czy menopauzalny niedostatek estrogenu powoduje demencję i chorobę Alzheimera kobiet?
Bardzo łatwo wpaść w pułapkę niżej przedstawionego schematu myślenia.
Co jest zgubnego w takim sposobie myślenia?
Kobiece zdrowie to dużo, dużo więcej niż hormony i menopauza. Dlatego trzeba rozszerzyć perspektywę i zastanowić się, co jeszcze oprócz niedoboru estrogenu, może sprawiać, że kobiety są dużo bardziej niż mężczyźni narażone na rozwój choroby Alzheimera u kobiet.
Depresja
Depresja jest bardziej powszechna wśród kobiet. Ryzyko demencji u osób cierpiących na depresję jest ponad dwukrotnie większe.
Odporność
Mężczyźni i kobiety różnią się od siebie odmienną odpowiedzią immunologiczną (genetyka, hormony, czynniki rozwojowe), która ma wpływ min. na funkcjonowanie mózgu, reakcję na stres i może predysponować zarówno do rozwoju depresji jak i demencji.
Nadciśnienie
Badania wykazały, że osoby, u których w średnim wieku (40-64 lat) występowało wysokie ciśnienie krwi, były bardziej narażone na rozwój demencji w późniejszym życiu. Nadciśnienie powoduje zmniejszony dopływ krwi do mózgu, co pozbawia komórki mózgowe tlenu i składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Upośledzony przepływ krwi w mózgu jest jednym z objawów charakterystycznych dla choroby Alzheimera.
Nadciśnienie tętnicze (>140/90 mmHg) rozwija się u około 30 do 50% kobiet przed 60. rokiem życia i jego wyraźny wzrost obserwuje się w czasie transformacji menopauzalnej. Co sprzyja tej tendencji? Z pewnością zmiany hormonalne ale też wzrost masy ciała, wzrost zawartości tkanki tłuszczowej, niska aktywność fizyczna w kobiecej dojrzałości.
Dyslipidemia
Dyslipidemia to stan, w którym poziom lipidów (tj. tłuszczów) we krwi jest zaburzony. Zwykle w badaniach widać wtedy zbyt wysoki poziom trójglicerydów oraz cholesterolu LDL (parametry mogą być również zbyt niskie, ale to się obserwuje zdecydowanie rzadziej).
Dyslipidemia zwiększa ryzyko demencji i choroby Alzheimera. Kobiety w średnim wieku są w większym stopniu niż mężczyźni narażone na jej rozwój. W menopauzie gdy zmniejsza się stężenie estrogenu obserwuje się pogorszenie parametrów profilu lipidowego. Ale tak jak w przypadku nadciśnienia, pozostałe wyżej wymienione czynniki czynniki w równym stopniu przyczyniają się do nieprawidłowej gospodarki lipidowej.
Insulinooporność i cukrzyca typu 2
Badania wskazują, że insulinooporność i cukrzyca typu 2 to istotne czynniki rozwoju choroby Alzheimera. Estrogen uwrażliwia tkanki na insulinę, jego spadek podczas menopauzy sprawia, że stajemy się mniej insulino wrażliwe. Rozwojowi insulinooporności wśród kobiet w okresie około menopauzalnym sprzyja również gromadzenie się tkanki tłuszczowej trzewnej (oplata nasze narządy wewnętrzne). Czy HTM (hormonalna terapia menopauzalna) zmniejsza ryzyko insulinooporności? Tak. Ale HTM nie chroni przed insulinoopornością, jeśli nie dbamy jednocześnie zdrowy styl życia. HTM nie jest niezbędna, aby uniknąć insulinooporności.
Zaburzenia snu
Szacuje się, że długotrwałe zaburzenia snu wśród kobiet w średnim wieku mogą zwiększać ryzyko demencji nawet o 30%.
Nasz mózg w ciągu dnia kumuluje toksyczne białka sprzyjające alzheimerowi. Sen pełni rolę oczyszczającą dla tych złogów białkowych. U osób niedosypiających notuje się ok. 5% zwiększenie szkodliwych złogów białkowych po każdej nieprzespanej nocy.
Zaburzenia snu to niemal flagowy produkt transformacji menopauzalnej. Cierpi na nie ok. 60% dojrzałych kobiet. Zwykle przyczyną są uderzenia gorąca i nocne poty, które występują w nocy utrudniając sen. W takim wypadku HTM jest najskuteczniejszym sposobem na zniwelowanie uciążliwych objawów oraz lepszy sen. Niestety kiepski sen dojrzałych kobiet ma też inne przyczyny (stres, problemy urogenitalne) i jak donoszą badania, dawka estrogenu nie przynosi już tak spektakularnych rezultatów.
Jak należy to rozumieć ten zestaw czynników odpowiadających za wzrost ryzyka rozwoju demencji i choroby Alzheimera?
- Faktem jest, że niski poziom estrogenu w menopauzie przyczynia się do łatwiejszego rozwoju nadciśnienia, dyslipidemii i insulinoporności – czynników, które są dobrze udokumentowane w badaniach jako podnoszące ryzyko demencji i choroby Alzheimera.
- Faktem jest również, że dieta i styl życia w równorzędnym stopniu co spadek estrogenu przyczyniają się do nadciśnienia, dyslipidemii i insulinooporności.
- Menopauzalna i post menopauzalna bezsenność kobiet jest powszechna. Estrogen jest najskuteczniejszy w eliminacji objawów menopauzy, które utrudniają sen, lecz w pozostałych przypadkach nie działa jak pigułka nasenna, czyli nie likwiduje problemu bezsenności.
- Kluczowe dla ograniczenia ryzyka chorób neurodegeneracyjnych jest utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów i ciśnienia krwi oraz unikanie insulinooporności, niezależnie od tego czy zrobimy to z pomogą estrogenu w postacie HTM, czy nie.
W innych niż choroba Alzheimera rodzajach demencji udział kobiet i mężczyzn kształtuje się mniej więcej po równo, wiec argument estrogen-demencja raczej nie wytrzymuje uzasadnienia.
Gdyby to menopauza powodowała demencję u kobiet, czy wszystkie kobiety nie cierpiałyby na demencję, a przynajmniej większość?
U 20% kobiet w przyszłości rozwinie się demencja, a to oznacza, że u większości kobiet NIE rozwinie się demencja, a menopauzę przychodzimy wszystkie.
Dziś dzięki nauce wiemy, że mózg jest plastyczny, rozwija w menopauzie systemy kompensacyjne, po menopauzie „uczy się” pracować na oparach estrogenu angażując bardziej niż kiedyś (przed menopauzą) inne obszary mózgu. Nie bój się tego, że (z różnych powodów) nie stosujesz HTM, jeśli dbasz o siebie i kontrolujesz parametry zdrowia metabolicznego.
Czy estrogen w postaci HTM chroni przed demencją i chorobą Alzheimera?
Połączenie mózg-hormony to nowa dziedzina. Badania naukowe w tym kierunku ciągle się rozwijają ale jest dużo niewiadomych.
Większość badań, która przygląda się relacji estrogen-demencja-choroba Alzheimera to badania obserwacyjne, które mogą wskazywać na pewien trend ale nie można na ich podstawie wyciągnąć wniosków o związku przyczynowo – skutkowym i formułować zaleceń populacyjnych. Te badania są potrzebne i ciekawe jednak dobrze, aby ich wyniki znalazły potwierdzenie w badaniach kontrolnych. Wyniki dostępnych badań obserwacyjnych są w tej mierze bardzo niejednorodne, mieszane i niejednoznaczne. To niestety sprzyja tzw. „cherry picking” co robi wielu influesnerów menopauzalnych, wybierając poszczególne badania, które pasują do promowanej narracji, pomijając te, które pokazują inne rezultaty.
Badania kontrolne, które znamy, których wiarygodność jest większa, zostały przeprowadzone kobietach po menopauzie. Brakuje badań gdzie stosowanie HTM rozpoczęto przed menopauzą, w perimenopauzie.
Dostępne badania kontrolne wykorzystują różne rodzaje HTM, co utrudnia porównywanie wyników i wnioskowanie na ich podstawie. Czy estrogen + progestron dadzą takie same rezultaty jak tylko estrogen? I czy lepiej chroni przed demencją estrogen podawany drogą doustną, w plastrach, żelu? Tego nie wiemy.
Większość badań kontrolnych wykazała brak korzyści tj. poprawy funkcji poznawczych i pamięci w efekcie stosowania HTM.
Badanie WHI Memory Study prowadzone w latach1995-2002 wśród grupy kobiet 50-55 lat wykazało brak korzyści, jeśli chodzi o zmniejszenie ryzyka demencji. U kobiet, które rozpoczęły terapie po 65 roku życia zanotowano zwiększone ryzyko demencji.
Kto jednak zyska ochronę przed demencją dzięki HTM?
Jak wynika z danych przedstawionych na dorocznym spotkaniu The Menopause Society 2023, uderzenia gorąca mogą być wczesnym wskaźnikiem choroby Alzheimera u kobiet w okresie menopauzy, zwłaszcza gdy występują podczas snu.
Objawy naczynioruchowe w menopauzie (uderzenia gorąca, nocne poty, zawroty głowy, palpitacje serca, zaburzenia snu) są powiązane z problemami z pamięcią oraz zmianami w strukturze i funkcjonowaniu mózgu w obszarach związanych z ryzykiem rozwoju demencji.
Naukowcy zaobserwowali mechanizm, dzięki któremu uderzenia gorąca i nocne poty mogą wpływać na rozwój demencji i innych chorób neurologicznych (np. udaru). Na podstawie tego badania nie można stwierdzić, że uderzenia gorąca i nocne poty powodują demencję. Jednak ich identyfikacja jako czynnika, który może się do rozwoju demencji przyczynić oznacza, że trzeba je leczyć zamiast „przeczekiwać” i traktować jedynie w kategoriach dokuczliwości utrudniającej codzienne funkcjonowanie. Coraz więcej badań wskazuje, że nieleczone objawy naczynioruchowe kobiet w menopauzie mogą powodować inne problemy zdrowotne w przyszłości.
Intensywne uderzenia gorąca, szczególnie w nocy mogą zwiększać ryzyko demencji ale z drugiej strony hormonalna terapia menopauzalna, która służy ich złagodzeniu jednocześnie zmniejsza to ryzyko. A zatem można pokusić się o stwierdzenie, że HTM w przypadku uderzeń gorąca i nocnych potów może odegrać rolę ochronną przed demencją.
Kolejną grupą, która może odnieść korzyści z HTM w odniesieniu do demencji i choroby Alzheimera są kobiety z wczesną i przedwczesną menopauzą.
Metaanaliza badań wykazała, że menopauza występującą w wieku 45 lat lub później to mniejsze ryzyko demencji niż menopauza przed 45 rokiem życia (niezależnie od tego, czy była naturalna czy medyczna).
Estrogen pełni rolę neuroprotekcyjną, dlatego jeśli go zabraknie zbyt wcześnie może to mieć wpływ na funkcjonowanie mózgu kobiety. Wykazano, że terapia hormonalna stosowana na wczesnym etapie u kobiet z wczesną menopauzą pomaga zapobiegać zmniejszeniu aktywności kory przedczołowej: zjawisko to obserwuje się we wczesnej demencji.
Renomowane międzynarodowe towarzystwa menopauzalne zalecają stosowanie HTM w profilaktyce demencji u osób z przedwczesną menopauzą i pierwotną niewydolnością jajników oraz przyjmowanie hormonów do średniego wieku menopauzy.
Pytania, na które nie znamy odpowiedzi
- Czy estrogen w postaci HTM ma taki sam wpływ na mózg jak estrogen wytwarzany przez nasz organizm?
- Czy jeśli kobieta latami cierpi na zaburzenia snu, chronicznie nie dosypia, to czy ten czynnik nie przyczyni się ewentualnego rozwoju demencji bardziej niż niski estrogen? Podobnie w przypadku nadciśnienie, dyslipidemiii i insulinooporności?
- Wg. badań większa liczba uderzeń gorąca podczas snu jest powiązana ze zwiększonym ryzykiem choroby Alzheimera. Czy jeśli kobieta poradzi sobie z nimi za pomocą HTM lub innych preparatów np. roślinnych to czy w obydwu przypadkach wpływ na ryzyko demencji będzie takie samo?
- Wczesna menopauza jest związana z większym ryzykiem wystąpienia demencji w późniejszym wieku. Z drugiej strony coraz częściej podkreśla się podłoże autoimmunologiczne występowania przedwczesnej menopauzy. Który z tych dwóch czynników odgrywa większą rolę w rozwoju demencji?
- Stulatki z Okinawy to kobiety żyjące jeszcze długo po menopauzie i jednocześnie bez demencji, bez choroby Alzheimera. Nie stosują HTM. Jak im się udaje zachować sprawność umysłu bez podbicia estrogenu?
Zalecenia prestiżowych organizacji menopauzalnych odnośnie HTM i demencji
The Lancet (niezależne, prestiżowe, recenzowane, naukowe czasopismo medyczne o wysokich standardach) opublikował 31 lipca 2024 roku dokument „Zapobieganie demencji, interwencja i opieka: raport stałej Komisji Lancet za rok 2024” (tłumaczenie własne), w którym czytamy „ Ogólnie nie jest jasny związek przyczynowo-skutkowy HTM i ryzyka demencji. Istnieją pewne dowody, że terapia wyłącznie estrogenowa, długi czas leczenia i starszy wiek w chwili rozpoczęcia HTM mogą się zwiększyć ryzyko demencji”. Ostatecznie The Lancet w swoim raporcie nie zaleca stosowania terapii hormonalnej w celu zapobiegania demencji. Terapia hormonalna jest doskonała w przypadku wielu problemów związanych z menopauzą ale jest zbyt wiele znaków zapytania, aby doradzać przyjmowanie estrogenów w celu zapobiegania chorobie.
Doktor Lisa Mosconi, naukowczyni specjalizujące się menopauzalnych mózgach, w swojej najnowszej książce The Menopause Brain pisze: „Na razie, w obliczu braku bardziej ostatecznych ustaleń, nie zaleca się stosowania HTM w celu zapobiegania lub leczenia zaburzeń funkcji poznawczych lub demencji” (2024).
Wspólne stanowisko Brytyjskiego Towarzystwa Menopauzy, Królewskiego Kolegium Położników i Ginekologów oraz Towarzystwa Endokrynologicznego: „Należy zapewnić kobiety, że jest mało prawdopodobne, aby HTM zwiększała ryzyko demencji lub miała szkodliwy wpływ na funkcje poznawcze u kobiet rozpoczynających HTM przed 65 rokiem życia. Nie należy jednak rozpoczynać HTZ w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia otępienia u kobiet w okresie menopauzy. Zalecenia krajowe i międzynarodowe nie zalecają stosowania HTM w pierwotnej lub wtórnej profilaktyce demencji. (2022)
The Menopause Society: „Wobec braku bardziej ostatecznych ustaleń, nie zaleca się terapii hormonalnej w żadnym wieku w celu zapobiegania lub leczenia pogorszenia funkcji poznawczych lub demencji. (2022)
PODSUMOWANIE
Nie chodziło mi w tym wpisie o to, aby zniechęcić do HTM, absolutnie nie. Sama ją stosuję. Hormonalna terapia menopauzalna jest świetnym środkiem w leczeniu różnych, uciążliwych objawów menopauzy, pomaga chronić zdrowie kości, ułatwia dbanie o parametry metaboliczne.
Jednak HTM, estrogen nie jest sposobem na prewencję demencji. Sam estrogen nie chroni przed chorobą Alzheimera. Ważne jest aby to dobrze zrozumieć.
Promowanie przekazu „twój mózg potrzebuje estrogenu aby uciec przed demencją” utrwala przekonanie, że estrogen jest kluczem do ochrony mózgu. I chociaż nikt nie poddaje w wątpliwość znaczenia estrogenu dla prawidłowego funkcjonowania mózgu, to jak widać chociażby z mojego artykułu, tych kluczy mamy wiele i żaden z nich nie jest ważniejszy od innego.
Po drugie, hasła w stylu „potrzebujesz estrogenu, jeśli nie chcesz chorować na Alzheimera” odwracają uwagę od innych, dobrze udokumentowanych sposobów na dbanie o mózg, które są świetną prewencją chorób neurodegeneracyjnych: dieta w stylu śródziemnomorskim, dużo ruchu, budowa masy mięśniowej, dobry sen, umiejętne zarządzanie stresem, odstawienie alkoholu i palenia, rytm dnia zgodny z prawami natury, serdecznie relacje z ludźmi, stymulacja mózgu poprzez uczenie się nowych rzeczy, zdobywanie nowych doświadczeń, radość z małych rzeczy.
Na potrzeby artykułu wykorzystałam materiały i badania przestawione i omówione na corocznych zjazdach The Menopause Society 2023 i 2024.
